Cultuurhistorie

Deze geeft een beschrijving van de stedenbouwkundige en architectonische waarden en kenmerken en de ontwikkeling hiervan gedurende de afgelopen perioden.

Hierbij kan een onderscheid worden gemaakt tussen de volgende elementen.

Boerderijen

Tot in de twintigste eeuw bestond het overgrote deel van de gebouwen in de Brabantse dorpen uit boerderijen in de vorm van zogenaamde langgevelboerderijen.

 Een langgevelboerderij is de meest gebruikte naam van een boerderijtype dat algemeen voorkomt in het oosten van de provincie Noord-Brabant en het noorden van de provincie Limburg.

De langgevelboerderij is in de loop van de achttiende en negentiende eeuw ontstaan uit een boerderij van het type hallehuis en behoort dan ook tot de hallehuisgroep.

Het hallehuis was tot na de middeleeuwen in heel Noord-Brabant in zwang. Daarna zijn er regionale varianten op dit type ontstaan. Terwijl in West-Brabant de Vlaamse schuur ingang vond, werd op de onvruchtbare zandgronden een middenpotstal toegepast, aangezien de productie van mest in deze streken zeer belangrijk was. Vanaf de zeventiende eeuw ontstond hier de behoefte om de woning, de stal, de schuur en de dorsvloer onder één dak te brengen.

Daarnaast was het voor de toegankelijkheid noodzakelijk dat de toegangsdeuren tot de diverse ruimtes naast elkaar in de lange gevel konden worden aangebracht. Bij het hallehuis waren deze immers in de achtergevel geplaatst. De schuurdeur was hierbij hoger dan de staldeur, omdat er wagens doorheen moesten kunnen rijden. Ook het woongedeelte werd uitgebreid, en wel met een grote zitkamer, die pronkkamer werd genoemd. Een vroege variant van de langgevelboerderij was de hoekgevelboerderij. Langgevelboerderijen werden gebouwd tot in het midden van de twintigste eeuw.

Ook al waren alle belangrijke functies in een gebouw ondergebracht, toch kwamen er ook bijgebouwen voor. Het afzonderlijke bakhuis, waarin brood werd gebakken, werd veelvuldig toegepast in de 19e en de 20e eeuw, vanwege veiligheidsredenen. Ook toiletgebouwtjes, varkens- en kippenhokken werden vaak als afzonderlijke constructies neergezet, zeker sinds de 19e eeuw.

Woonhuizen.

Huizen waarbij geen sprake was van agrarisch medegebruik kwamen slechts in geringe mate voor in de vroegere Brabantse dorpen. Alleen mensen die voldoende inkomsten uit hun niet-agrarisch beroep konden genereren konden zich een afzonderlijk woonhuis veroorloven. Het betreft hier vooral notabelen zoals de notaris, de pastoor en de schoolmeester en rijke handelaren.

Later met de opkomst van de industrie werden er ook woningen gebouwd voor de arbeiders, het kantoorpersoneel en villa’s voor de industriëlen zelf.

Kerkelijke gebouwen.

Hierbij kan onderscheid gemaakt worden tussen kloosters en kerken.

Eind 19^e eeuw en begin 20^e eeuw zijn veel oude kerken en kloosters gesloopt en vervangen door nieuwe gebouwen in vaak neogotische stijl. De reden hiervoor was

dat de oude kerken waren vervallen omdat zij niet gebruikt mochten worden voor de katholieke erediensten, maar in gebruikt waren bij de zeer groep protestantse inwoners.

Bedrijfsgebouwen.

Het gaat hier om de zeldzame restanten van voormalige fabriekscomplexen, omdat door een veranderende bedrijfsvoering andere eisen stelde aan de vorm van bedrijfspanden, zijn deze vaak gesloopt of veelvuldig verbouwd om plaats te maken voor modernere gebouwen, fabriekscomplexen, ouder dan het begin van de 20^e eeuw komen dan ook zeer zelden voor. Ook zijn er nog de restanten van de gecombineerde woon en werkverblijven van de kleine handwerkslieden zoals smeden, molenaars en winkeliers

Bijzondere gebouwen

In veel dorpen werden rond het jaar 1900 muziekverenigingen opgericht. Deze gaven hun concerten in kiosken op een centraal dorpsplein.

Omdat er bij de groeiende gemeentes behoefte was aan meer ambtenaren, werd een vaak een nieuw gemeentehuis gebouwd of werd er een bestaand huis omgebouwd.

Wanneer er sprake was van een spoorlijn door het dorp dat kwam er vaak een lokaal station. Ook deze kenden hun eigen bouwstijlen.

De kaart hieronder geeft een beeld van de bijzondere gebouwen / monumenten in Waalre

 klik op de kaart