Ontginning en bewoning

Tot in de periode die men de Romeinse tijd noemt vond de bewoning hoofdzakelijk plaats op en langs de flanken  van de dekzandruggen, na de instorting van het Romeinse rijk raakten grote delen van Nederland geheel of nagenoeg geheel ontvolkt  Althans zijn er weinig bewoningsresten terug gevonden. Met de definitieve vestiging van Frankische stammen komt er weer een zekere herbevolking en herontginning tot stand. dat de oorspronkelijke bosvegetatie in ieder geval deels had herstelt blijkt uit de namen die aan nederzettingen werden gegeven. Achtervoegsels die hier op duiden zijn o.a. -lo, -hout en -rade . Zoals al eerder gezegd waren de bewoonbare gebieden beperkt door de bodemgesteldheid en de grondwaterstanden. De bewoonbare gebieden beperkten zich tot die gebieden die vruchtbaar genoeg waren voor gebruik als akkerbouw zonder dat er gebruik werd gemaakt van bemesting. Deze gebieden werden gekenmerkt door een afwijkende vegetatie. Deze gebieden vallen over het algemeen samen met het voorkomen van moderpodzolen. Bestaande uit oude relatief vruchtbare bosgronden met een voldoend watervasthoudend vermogen. De ontginningen zijn waarschijnlijk lokaal begonnen en hebben zich steeds meer uitgebreid. De meeste nederzettingen maakten deel uit van zogenaamde domeingoederen. Deze waren eigendom van lokale Frankische edelen en werden gedurende de Karolingische periode veelvuldig aan kloosters geschonken. De oudste kerken die een centrale plaats innamen in de nederzettingen vinden we vaak op de hoogste delen van het bebouwbare gebied. De nederzettingen concentreerden zich daar in toenemende mate rond de kerken. Op basis van het voorkomen van de oudste kerken kunnen we de plaats bepalen van de vroeg middeleeuwse nederzettingen. Opgravingen hebben dit bevestigd.

Zoals al vermeld waren in de vroege Middeleeuwen veel gronden in bezit gekomen van kloosters. In Waalre was dit vooral de Abdij van Echternach.

In de loop van de late middeleeuwen vooral na 1300, verplaatsen zich de nederzettingen van de hoger gelegen gronden naar de  beekdalen.   De vorm van de nederzettingen wordt gekenmerkt door een lintvormige bebouwing evenwijdig een de loop van de beek. haaks hierop ontstonden wegen en paden om een verbinding te vormen tussen enerzijds de beemdgronden langs de beek en anderzijds de hoger gelegen akker gronden. In deze tijd werd door het gebruik van de mest uit de potstal ook een beging gemaakt met de vorming van de essen.

De ontwikkeling van Waalre

Waalre heeft zich ontwikkeld uit het Domein dat vanaf de vroege Middeleeuwen in bezit was van de Abdij van Echternach. Dit domein bestond uit een aantal hoeven. Op de volgende kaart is de vermoedelijke ligging hiervan weergegeven. 

 klik op de kaart

De kaart  hieronder geeft een indruk van de ligging van de nederzettingen tussen de Dommel en de Tongelreep  en de historische geografie van Waalre tussen 1100 en 1400. 

Bewoonbare gebieden rond 800

In navolging van Chr. de Bont in het boek "... Al het merkwaardige in bonte afwisseling" heb ik een poging gedaan om een kaart te maken met de bewoonbare gebieden rond 800 na Chr. 

  klik op de kaart

Situatie rond 1832

Rond 1832 kwam een groot landelijk project tot stand waarvan de aanzet was gegeven door het Franse regime onder leiding van Napoleon. Namelijk de instelling van het Kadaster. Dit was en is nog steeds een systeem waar stelselmatig in word bijgehouden wie de eigenaar is van een bepaald stuk grond. Oorspronkelijk was het ingesteld om te komen tot een juiste vaststelling van de te heffen grondbelasting. Tegenwoordig is het voornaamste doel het registeren de eigendomsrechten op een bepaald stuk grond. De bijbehorende kaarten waren de eerste kaarten van Nederland met een behoorlijk grote nauwkeurigheid. De oorspronkelijke kaarten ( minuutplans) genoemd geven tevens een beeld van de situatie van Nederland in 1832.

Op de website : www.dewoonomgeving.nl ( nu vervangen door www.watwaswaar.nl) waren deze kaarten naast de gemeentelijke overzichtskaarten te bekijken en te downloaden. Zij het dat de nauwkeurigheid van de scans niet echt geweldig is.

Dit is een kaart met het toenmalige grond gebruik, waarbij ik alleen een onderscheid heb gemaakt tussen agrarisch gebruik. de gronden die in gebruik waren als heide velden  en de bewoningsconcentraties. Ook de toenmalige wegen en paden structuur worden er op weergegeven. ( inclusief de later aangelegde spoorlijn naar Luik)