Jaarboek C.B.G.

1966 blz. 87

Een boer is geen edelman

Zestiende-eeuwse conflicten over riddermatigheid in de Neder-Betuwe door N. PLOMP

Inleiding

Wie is van adel en wie niet? Deze vraag leidde in vroeger eeuwen nogal eens tot slepende processen. De voorrechten die de adel onderscheidden van de overige bevolking, hebben in de loop des tijds velen tot adelspretenties gebracht. Deze pretenties leidden soms tot conflicten met de overheid, met mensen Uit eigen omgeving of met de adel.

In dit artikel worden enige conflicten besproken die zich in de zestiende eeuw voordeden in de Neder-Betuwe. In die tijd werd daar tot de adel gerekend wie tot de ridderschap behoorde. De ridderschap oefende de hogere rechtspraak uit in de banken van Kesteren en Zoelen, vergaderde te Tiel met de ambtman (als hertogelijke ambtenaar) over bestuurszaken in het ambt van Neder-Betuwe, te Nijmegen op de kwartierdagen met de steden en de ridderschappen van andere ambten over bestuurszaken in het kwartier van Nijmegen, en te Arnhem op de landdagen met de ridderschappen en steden van de andere kwartieren over zaken die heel Gelre betroffen. Tegenover die gerechtelijke en bestuurlijke activiteiten stond vrijstelling van een aantal verplichtingen die de niet-adellijke plattelanders, de huislieden", wel hadden.

Hoe kwam het dat gedurende tientallen jaren in de zestiende eeuw regelmatig inwoners van enkele dorpen in de Neder-Betuwe pretendeerden riddermatig of van adel te zijn? Wat waren de bewijzen die zij voor die adellijke staat aanvoerden? Hoe reageerde de overheid en hoe reageerde de omgeving? Waren hun aanspraken terecht? Op deze vragen wordt in het hier volgende betoog een antwoord gezocht. Daarbij wordt vooral gebruik gemaakt van een aantal procesdossiers uit het archief van het Hof van Gelre en Zutphen.' Deze dossiers blijken het resultaat te zijn van discussies die zich vele jaren voortsleepten. Uit de argumenten en stukken die de partijen aandroegen om hun gelijk aan te tonen, krijgen wij enigszins een beeld van de werkelijke gang van zaken. Het blijkt te gaan om families waarvan de namen nog heden ten dage veelvuldig voorkomen, zoals Van Eck, Van Heteren, Van Leeuwen, Van Maurik, Vonck en Van Wijck, en om personen die velen bij genealogisch onderzoek in hun kwartierstaat zullen kunnen plaatsen. Reden genoeg om te trachten de gang van zaken uit de gegevens in de procesdossiers te reconstrueren.